1.5. Literaccy detektywi

Anja Rau nie wyklucza możliwości wystąpienia pewnej umysłowej interaktywności podczas lektury tekstów drukowanych i zadaje pytanie czy poza poziomem kinetycznym komputer generuje jakąś specjalną interaktywność: „Postmodernistyczne rozumienie czytania zawiera także fromę mentalnej interakcji bez manifestowanej reakcji. Skoro tekst powstaje w procesie czytania, skoro aktywowany i realizowany jest poprzez produktywność czytelnika, to czytanie tekstu na papierze samo w sobie jest już interaktywne. Należałoby zbadać, czy istnieją formy psychicznej interakcji, które uzasadniają specjalną pozycję komputera jako interaktywnego medium również poza poziomem czysto kinetycznym.“ [A. Rau, 2000, 144, tłum. aut.]

Jeżeli komputer nie generuje takiego (umysłowego) poziomu interaktywności, który niemożliwy jest do uzyskania za pomocą innego medium (np. druku), to z pewnością literackie projekty internetowe i teorie hipertekstualne generują jej dyskurs również jako element nastawienia czytelnika/usera. Wypowiedź autorki nowatorskich hipertekstów literackich Susanne Berkenheger obrazuje przesunięcie charakterystyczne dla tego dyskursu: „Jedno jest pewne: ‚To, co chce powiedzieć mi tekst‘ nie stanowiłoby już problemu centralnego. Raczej dręczyłoby mnie pytanie: Jakie zamiary ma tekst w obec mnie? Jak znowu wyjdę na zewnątrz? Co mogę zrobić? I co tekst jeszcze o mnie wie?“ [Berkenheger, 1998, 1, tłum. aut.]

W przestrzeni hipertekstu, czytelnicy mogą stać się 'literackimi detektywami'², kiedy przestają szukać konwencjonalnych struktur chronologii i następstwa, ale tworzą nowe, wielorakie i typowe dla struktury sieciowej związki przyczynowe [Bachmann 1998, 6, tłum. aut.] Linki pobudzają ciekawość czytelnika i w tym sensie hiperteksty mogą stymulować recepcję nastawioną na rozszyfrowanie zagadki tekstu, w ujęciu Barthesa chodzi o kody hermeneutyczne tekstu ³ W ramach kodu hermeneutycznego umieścimy rozmaite (formalne) określenia, dzięki którym można ujawnić oraz sformułować zagadkę, a następnie, nierzadko z opóźnieniem, podać jej rozwiązanie (...) [Barthes, 1970, 53n.] Lub w szerszym kontekście sztuki interaktywnej: Nasz kontakt z dziełem interaktywnym jest (...) odkrywaniem prawidłowości jego funkcjonowania (jeśli jakieś są), formułowaniem zasad współdziałania z nim – reguł współdziałania z partnerem, który nie da sobie narzucić obcych mu (choć nam bliższych) reguł. [Kluszczyński, 2001, 109]