Nagradzany, omawiany i lubiany przez czytelników utwór Déprise Serge'a Bouchardona doczekał się swojej polskiej wersji! Wraz z 10 innymi tłumaczeniami (Nie)panowania, polski przekład pod kierunkiem Agnieszki Przybyszewskiej stał się częścią oficjalnej strony powstałego w 2012 roku projektu. Międzynarodowy “restart” Déprise to jednocześnie hołd dla literatury w ruchu, mocno angażującej czytelnika, wprowadzającej nowe tropy poetyckie wzmocnione technologicznymi przyzwoleniami cyfrowego medium.

Rozpisany na sześć aktów utwór już na starcie żąda od nas zaangażowania pełniejszego, niż w przypadków typowych generatorów tekstowych czy hipertekstowych powieści. Po odczytanym przez lektorkę powitaniu czytelnika prosi się o włączenie dźwięku. Bez sfery audialnej nie tylko nie jesteśmy w stanie dotrzeć do pełnej palety treściowej, ale nasza interakcja jest uboższa o ważne wskazówki odnośnie faz i stopni responsywności dzieła, kora w przypadku tego utworu jest rzeczą kluczową. (Nie)panowanie opowiada bowiem o traceniu kontroli: bohatera nad swoim życiem – w pierwszym akcie dowiadujemy się, że wszystko “sypie mu się przez palce”, w kolejnych, że traci kontrolę nad relacjami ze swoimi bliskimi – czytelnika nad lekturą, i kodu nad swoim prawidłowym przebiegiem.

Pisany w pierwszej osobie liczby pojedynczej, utwór francuskiego autora jest interaktywny w sposób wiece przewrotny. Przez większość odsłon na własnej, czytelniczej skórze przekonujemy się, że mimo zachęt do korzystania z myszki, do szukania ciągów dalszych na przestrzeni ekranu, my także, podobnie jak narrator, tracimy kontrolę nad przebiegiem naszej przygody z tekstem. W akcie piątym na komputerze czytelnika włącza się kamera i zamiast słów widzimy na ekranie samych siebie, w obrazie jednakże zniekształconym, jak w krzywym zwierciadle. Nasz wizerunek ulega zamrożeniu i nie można z nim nic zrobić, klikanie czy uderzanie w klawisze skutkuje jedynie przejściem do kolejnego aktu. To krótkie, skromne emersyjne intermezzo (emersja to według Piotra Kubińskiego strategia wybijania odbiorcy z lektury bądź z rozgrywki ) reprezentuje genette’owskie “wtargnięcie” odbiorcy do dzieła (definiujące klasyczną odmianę metalepsy). Ma ono w tym przypadku charakter nader dosłowny: włączenie kamery stanowi mocno intruzyjne wkroczenie w sferę prywatności osoby po drugiej stronie ekranu, intruzyjne na tyle, że większość systemów operacyjnych i przeglądarek pyta się użytkownika, czy naprawdę chce zezwolić skryptowi z lokacji https://bouchard.pers.utc.fr (strona autora) na przejęcie kontroli nad jego kamerą. W momencie włączenia się kamery, fikcjonalna bańka utworu tryska. Czytelnik zostaje wciągnięty do tekstu, by w nim na stałe pozostać.

Serge Bouchardon - (Nie)panowanie

Według badaczek Astrid Ensslin i Alice Bell obraz z kamery czytelnika wciągnięty do dzieła odzwierciedlać ma w (Nie)panowaniu ostateczną utratę kontroli narratora nad swoim życiem i autora nad dziełem. Według mnie jednak najsilniejszą i najbardziej wymowną metaforą utraty kontroli jest zabieg, z jakim Bouchardon zapoznaje czytelnika w akcie szóstym. Zaprasza się nas mianowicie do pisania tekstu, lecz co drugie, lecz niemal każde słowo, jakie wpiszemy w ów specjalny, autorski edytor tekstu, zostaje nadpisywane przez program, który bądź raz jeszcze informuje nas, że tracimy kontrolę, bądź wyświetla nieczytelne, bełkotliwe ciągi słów. Czynność tak powszechna jak pisanie, i tak pożądana w cybertekstach jako znak pełnej interakcji i udziału odbiorcy w tworzeniu dzieła cyfrowego, zostaje tu przez nas samych anulowana i pozbawiona mocy. Pojedynczy temat – głębia jego realizacji na wielu poziomach utworu.

Elektroblog →