Komputery odkryły nową drogę ku przeszłości, poza modernizm w stronę starożytnej literatury, której ślad został zatarty przez druk – entuzjastycznie twierdził już 1989 roku Bernard Cerquiglini, odnosząc się do otwarcia się kultury ekranu na kulturę manuskryptu oraz poszerzonych, krytycznych, usłanych odnośnikami edycji dzieł wszelakich, lecz zwłaszcza klasyki naukowej i literackiej. Claire Clivaz and David Hamidović przypominają, że dziś to właśnie specjaliści od kultury manuskryptów, zwłaszcza badacze średniowiecza, przodują w obszarze krytycznych edycji cyfrowych.

Księga godzin, 1440, British Library

Zdobione iluminacjami, pisane w kilku kolumnach, opatrywane komentarzami, manuskrypty a później inkunabuły, czyli powielane mechanicznie księgi wczesnej epoki druku, posiadały dodatkowe warstwy semiotyczne nieobecne w późniejszych, masowo produkowanych książkach z epoki rozkwitu druku. Jako takie, manuskrypty i inkunabuły stanowią kulturową przestrzeń dla technik narracyjnych (narracji słownej i wizualnej) stosowanych dużo później w sztuce nowych mediów, poezji konkretnej, hipertekście literackim i naukowym. Tryb dygresyjny i palimpsestowy, a zatem dodawanie komentarzy oraz nadpisywanie zastanego tekstu zapowiadają techniki linkowania i retorykę hipertekstu w sposób pełniejszy niż tryb przepisowy późnej epoki druku, wskazują bowiem dodatkowo na kolaboratywny, społecznościowy aspekt czytania i pisania spopularyzowany na dobre dopiero przez web 2.0 i media społecznościowe.

Podobnie jak hiperteksty, generatory poetyckie i cyfrowe podręczniki manuskrypty i inkunabuły wykazują się wpisaną w zasadę lektury niepowtarzalność - często nie da się znaleźć dwóch takich samych egzemplarzy, podobnie jak lektura hipertekstu w przypadku każdego czytelnika lub wręcz sesji lekturowych pojedynczego czytelnika, jest różna. Badacze literatury cyfrowej wskazują też na multimedialny charakter średniowiecznych kodeksów. Sztuka iluminacji ksiąg urasta w tym kontekście do prototypowej sztuki multimediów.

Cerquiglini, Bernard. 1989. Éloge de la variante, Paris: Éditions du Seuil, s. 116.
Claire Clivaz and David Hamidović , Critical Editions in the Digital Age, The Johns Hopkins Guide To Digital Media, 2014, s. 94-98.