Generatory poetyckie to takie utwory, które swoją treść czerpią z zaprogramowanych, często losowych zderzeń słów, zwrotów i całych partii tekstu pochodzących bądź z zasobów wewnętrznej bazy danych (najczęściej) bądź z zasobów zewnętrznych, znalezionych w internecie, mediach społecznościowych bądź w publicznych bazach danych.

Programatologia (John Cayley), „ekspresyjne przetwarzania danych" (ang. expressive processing: Nick Montfort, Noah Wardrip–Fruin), „cyfrowa archeologia tekstu” (Mathew Kirshenbaum), „krytyczne studia na kodem” (Mark Marino) czy „studia nad platformami” (ang. platform studies: Nick Montfort, Ian Bogost)^[1] to dziedziny praktyki i teorii literatury nowych mediów, które nie zadowalają się jedynie metaforami kodu jako atrybuty poezji cyfrowej. Wszystkie te gałęzie praktyki i teorii literatury cyfrowej uznają generowanie treści przez kod za konstytutywne dla nowego rodzaju literatury. Generatory poezji są najlepszym przejawem tych dążeń i wizytówką aspiracji autorów-programistów.

John Cayley – kanadyjski poeta, wykładowca na uniwersytecie Browna, pionier poezji cybertekstowej, autor ruchomych, programowalnych wierszy wystąpił w tomie New Media Poetics obok Warrena Battena z apelem o kompleksowe rozumienie warstwy kodu w sztuce cyfrowej, poszerzając ówczesne ustalenia co do „dzieł kodowych” (ang. codework) Rity Raley jak i rozumienia roli kodu w literaturze cyfrowej proponowanego przez N. Katherine Hayles wraz z kategorią „migotliwego signifians” (ang. flickering signifier). W przypadku pierwszym refleksja nad kodem skupia się – zdaniem Cayleya – głównie na powierzchni tekstu, na którą kod jako artefakt wizualno–językowy wypływa. W przypadku drugim „migotliwość” techstu odnosi się do procesów wewnętrznych, związanych z fizycznym zapleczem wyświetlanego komunikatu, w zasadzie nie istotnym dla czytelnika. W obu sytuacjach rola kodu nie wpływa ani na procesy wytwarzania znaczeń na „scenie” dzieła, czy w jego polu zdarzań, ani nie wnosi specjalnego wkładu w poetykę cyfrową jako taką. 

ANATOMIA KODU

Cyberteksty i dzieła ergodyczne, a zatem takie, których treść i przebieg są zmienne, wprowadzają do komunikacji literackiej pole zdarzeń. Umiejscowione między nadawcą a odbiorcą czyni ono z dzieła rodzaj dramatycznej rozgrywki, performance’u, którego wynik zależy od kilku czynników i determinowany jest przez wstępne założenia, jakie autor wprowadza do programu sterującego przebiegiem. Ów wynik nie leży bynajmniej w rękach czytelnika. Może on oczywiście modyfikować pewne aspekty tekstu na jego interfejsowej i paratekstowej powierzchni, jednak modus operandi współczesnych, cyfrowych form poetyckich uprzywilejowuje raczej dopięty w szczegółach scenariusz, niż lekturową dowolność. W pisaniu jako „wydarzeniu pisania” (ang. performance of writing), a tak rozumie swoją działalność John Cayley, na tą drugą opcję nie ma miejsca. Czytelnik jako aktywny uczestnik może zainicjować pracę kodu, podpowiedzieć mu kierunek lub podstawić materiał, na której ma ona przebiegać, nie ma jednak swobody poważnego przekształcania materiału. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku utworów, których wyniku nie jest w stanie przewidzieć sam autor, gdyż w grę wchodzą bądź to algorytmy losowe, bądź skrypty pochodzące z zewnątrz.

W Polsce przedstawicielami nurtu poezji generatywnej są Łukasz Podgórni, Leszek Onak, Piotr Puldzian-Plucienniczak. Poezja Nicka Montforta doczekała się przekładów i adaptacji autorstwa Aleksandry Małeckiej, Piotra Mareckiego i Mariusza Pisarskiego.

^[1] Dyscypliny te zarysowane były m.in w następujących pozycjach: John Cayley, The code is not the text (unless it is the text), „Electronic Book Review” 2002, online: http://www.electronicbookreview.com/thread/electropoetics/literal; Noah Wardrip-Fruin, Expressive processing. Digital fictions, Computer games, and software studies, MIT Press 2010; Matthew G. Kirshenbaum, Mechanisms new media and the forensic imagination, MIT Press 2008; Mark Marino, Critical Code Studies, „Electronic Book Review” 2006, online: http://www.electronicbookreview.com/thread/electropoetics/codology/, Nick Montfort, Ian Bogost,

Racing the Beam The Atari Video Computer System, MIT Press 2009.

^[2] John Cayley,  Time code language: new media poetics and programmed signification 307 John Cayley, w: New Media Poetics, op. cit, s. 307–334.

^[3]  Zob. Rita Raley,  Interferences: [Net.Writing] and the practice of codework, „Electronic Book Review” 2002, online. http://www.electronicbookreview.com/v3/servlet/ebr?command =view_essay&essay_id=rayleyele; N. Katherine Hayles, Print is flat, code is deep: the importance of media-specific analysis, „Poetics Today” 2004, volume 25, s. 67-90.

^[4] Espen Aarseth, Nonlinearity and literary theory, w: The New Media Reader, red. Nick Montfort i Noah Wardrip-Fruin, Cambridge, Massachusetts: MIT Press 2002, s.762–780.

^[5] Prezentowane pięciostopniowe rozwarstwienie warstwy kodu i tego, jak bywa on rozumiany przez krytyków ilustruję utworami Leszka Onaka, Piotra Puldziana Płucienniczaka i Łukasza Podgórniego z krakowskiej grupy poetyckiej Rozdzielczość Chleba. Następnie przyjrzę się programom poetyckim z serii Readers’ Project Johna Cayleya i Daniela C. Howe'a.