Rękopis znaleziony w Saragossie (oryg. Manuscrit trouvé à Saragosse) Jana Nepomucena Potockiego herbu Pilawa (ur. 8 marca 1761), podróżnika, polityka, historyka, etnografa to powieść szkatułkowa, napisana po francusku, opublikowana po polsku w 1847 roku w przekładzie Edmunda Chojeckiego. Zakorzeniona w XVII wiecznej kulturze opowiadania powieść ta, podobnie jak Tristram Shandy Laurence'a Sterne'a dobitnie pokazuje ograniczone możliwości druku w przekazywaniu czytelnikowi skomplikowanej, nielinearnej, pełnej wewnętrznych referencji fabuły. Dzieło podzielone jest na 66 dni. Składa się z wielu wątków tworzących różne opowiadania. Gęsta sieć relacji pomiędzy miejscami, wątkami i bohaterami w Rękopisie znalezionym w Saragossie daleko wykracza poza przypisywaną tej powieści formułę szkatułkową, choć ją częściowo realizuje. Bardziej jednak przydatną kategorią opisową jest plątawisko czy też – kłącze.

W XX wieku powieść Potockiego rozsławił Wojciech Jerzy Has, swoją wybitną ekranizacją z roku 1964. Kultowy status polskiego filmu, trochę niechcący, pomógł ustanowić Jerry Garcia, lider zespołu Greateful Dead – legendy psychodelicznego rocka – który tuż przed nagłą śmiercią, zamówił reżyserską, pełną wersję Rękopisu, której nie zdołał już nigdy obejrzeć.

Legenda o srebrnej kuli, którą hrabia Jan Potocki miał latami własnoręcznie toczyć, by później popełnić samobójstwo przy jej użyciu, jest przez badaczy twórczości ekscentrycznego hrabiego coraz mocniej podważana. Do popularyzacji tej niesprawdzonej i najprawdopodobniej nieprawdziwej pogłoski przyczynił się w Polsce, w swoich esejach i dziennikach, Gustaw Herling Grudziński.

Szkatułkowe, złożone z kilkudziesięciu zazębiających się opowieści, arcydzieło Jana Potockiego nawet ustami swoich bohaterów domaga się pełniejszej niż książkowa prezentacji. Geometra Valesquez, jeden z narratorów, apeluje o klarowniejszą prezentację krzyżujących się zdarzeń:

To istny labirynt. Zawsze zdawało mi się, że romanse i inne dzieła podobnego rodzaju winny być pisane w kilku kolumnach, na kształt tablic chronologicznych

Tej oświeceniowej, pre-modernistycznej nostalgii za dziełem bardziej przystającym do złożoności zjawisk, nie jest w stanie ugasić nawet formuła powieści szkatułkowej, z którą od zawsze kojarzy się Rękopis. Kompozycja, w której jedna opowieść zawiera drugą, a we wnętrzu drugiej rodzi się trzecia, nadal przysłania czytelnikowi sieć wewnętrznych relacji, jakie zachodzą pomiędzy narratorami, bohaterami, zdarzeniami i miejscami. Zaproponowane przez Potockiego pole pisma wykracza poza paradygmat druku, wskazując na cyfrową przyszłość.

Tekst cyfrowy jako sieć i baza danych, przestrzeń, w której odległe od siebie elementy dzieli jedno kliknięcie, a cząstki pokrewne oddalają się o dystans labiryntowej wędrówki, jest bardziej odpowiednią przestrzenią prezentacji tego rodzaju fabuły. Tropem tym podążyli autorzy polskiej adaptacji Rękopisu znalezionego w Saragossie opublikowanej w 2013 roku.