POEZJA ELEKTRONICZNA (hipertekstowa, cybertekstowa, fraktalna, holograficzna) to ogólne kategoria, w której mieści się cały wachlarz form: od prostych generatorów tekstowych i wierszy animowanych po immersyjne instalacje poetyckie w przestrzeni realnej bądź wirtualnej. Pierwowzorem generatorów są Love Letters Christophera Strachey'a z 1953 roku, napisane na jednym z pierwszych komputerów na świecie (brytyjska maszyna Manchester Mark I). Równie klasyczne są Stochastic texts Theo Lutza z 1959 roku.

Łukasz Podgórni - Krytyka gwiazd, chleba, kamienia

Oparty na algorytmach, wykorzystujący mechanizm losowego i warunkowego dostępu, bardzo rzadko bądź nigdy nie otwierający się w ten sam sposób wiersz cyfrowy przypomina tykający zegar, w którym rolę wskazówek pełnią litery i słowa. Za archetypiczny gatunkowo w polu literatury elektronicznej można uznać wiersz The Speaking Clock Johna Cayley'a. Inspirowany eksperymentami Emmetta Williamsa (The Poetry Clock), utwór Cayleya przełamuje granicę rozgałęziającego się tekstu hipertekstowego i wkracza w sferę automechanizmów i algorytmów cybertekstu. I podobnie rzecz się ma z większością poezji elektronicznej. Warto jednak pamiętać, że dosyć często algorytm i wewnętrzne mechanizmy rządzące wierszem ustanowione są po stronie autora, który woli, aby po stronie czytelnika wiersz odsłaniał się jak film, oczekując biernego odbioru w sferze interakcji, choć wzmożonego w sferze interpretacji. Z takim filmowym odbiorem mamy do czynienia w wierszu emanacyjnym Ars Poetica Zenona Fajfera czy w Marszu grupy Tworzywo, będącego animowaną, wizualną adaptacją wiersza Brunona Jasińskiego.

Źródeł współczesnej poezji elektronicznej należy także szukać we wczesnych (rok 1983) eksperymentach Eduardo Kaca, który na pierwszych osobistych komputerach tworzył poezję fraktalną, później technologia cyfrowa pomagała mu w wystawaniu w galeriach wierszy holograficznych.

Sea Island – poetycki zbiór Eduarda Falco w programie Hypercard

Potencjał rozgałęziającego się wiersza hipertekstowego eksplorował z kolei poeta Robert Kendall, którego prace wyznaczają ciekawy kierunek a zarazem punkt graniczny, stawiając o to, czym jest poezja hipertekstowa z punktu widzenia tradycyjnego pojmowania poezji. Wiersz to utwór złożony dwóch porządków: składniowego i wierszowego; to jest jego siłą i stanowi o długowieczności tej formy wyrazu. Czy definicja ta nadal pozostaje ważna, jeśli przeniesiemy wiersz w hipertekstualne środowisko? Jeśli tak, to dlaczego ? Być może, jak ujmuje to Roman Bromboszcz, mówiąc o poezji elektronicznej, cybertekstowej, czy cybernetycznej najlepiej porzucić nasze odziedziczone po XIX wieku rozumienie poezji i powrócić do jej starożytnego pojmowania. Wówczas poezję cyfrową będzie każdy utwór, który w ten czy inny sposób rozbija ramy użyteczności interakcji między człowiekiem a komputerem. Funkcja poetycka, w przypadku polskich poetów cybernetycznych, zasadzana jest na przykład na kategorii usterkowości, gdzie wiersz jest wyrazem erozji kodu, staje się poezją przypadkowego szumu, zawieszenia się systemu (Łukasz Podgórni).

Ostatecznie zatem sytuacja hipertekstowej poezji jest mniej więcej taka, jak to intuicyjnie określiliśmy na łamach Techstów niemal 20 lat temu: Słowa w wierszu cyfrowym nie przemawiają do nikogo. Mówią same do siebie, w generowanym przez komputer nihilogu. A taka sytuacja, choć przerażająca dla człowieka, jest wymarzona dla maszyny, gdyż wiersz wydaje się żyć swoim życiem, nawet po wyłączeniu komputera.... Sam hipertekstowy wiersz to duch w maszynie.

Do czołowych poetek i poetów cyfrowych w Polsce zaliczają się: Leszek Onak, Łukasz Podgórni, Roman Bromboszcz, Aneta Kamińska, Paweł Kozioł, Weronika Lewandowska. Ważną rolę w rozwoju i popularyzacji poezji cyfrowej, zwłaszcza generatorów tekstowych, odegrał Nick Montfort, zapraszany do Polski na festiwale Ha!wangarda, autor wielu przetłumaczonych na język polski generatorów, książki Zegar Światowy będącej wynikiem cyfrowego generowania poezji oraz podręcznika o programowaniu dla humanistów.