Andrzej Pająk
Czy jest w tym tekście jeszcze autor?
Cyfrowe zlepki, postprodukty, kolaże
Ramiks 2. E-literatura: Dada XXI wieku
Najbardziej znanym „obiektem znalezionym” Dadaizmu jest bez wątpienia Fontanna (1917), czyli osadzony w nowym kontekście, przez Marcela Duchampa, pisuar. Celem prac nie jest już sam obiekt, który został wykorzystany przez twórcę, ale właśnie jego kontekst oraz reakcja i interakcja publiczności [Rettberg 2007]. Istotną różnicą pomiędzy działaniami ruchu Dada a tym co robią współcześnie artyści wykorzystujący media cyfrowe jest fakt, że współcześnie ready-made’em przestaje już być tylko i wyłącznie dotykalny przedmiot.
Scott Rettberg w pracy opublikowanej na łamach internetowego magazynu Fiberculture prezentuje, jak dużo wspólnego z praktyką dadaistów ma współczesna literatura cyfrowa 7. Jedni i drudzy korzystają z zastanych wokół siebie obiektów, z tym że współcześnie do gry wchodzą wspominane przez Bourriauda dane. Tristan Tzara podając w 1920 roku przepis na stworzenie poematu dadaistycznego pisał, tak:
weź gazetęweź nożyczki
wybierz artykuł w gazecie o długości, jaką chcesz nadać swojemu poematowi
wytnij artykuł
następnie ostrożnie wytnij wszystkie słowa tworzące artykuł i włóż je do worka
zatrzęś
wyciągaj każde wycięte słowo jedno za drugim z worka […] [Tzara 1920].
Niespełna dziewięćdziesiąt lat później taki sam poemat budujemy podając na stronie www 8 jedynie adres internetowy dziennika, z którego algorytm ma wycinać słowa lub, jeśli chcemy mieć większą kontrolę nad ready-made’em, samodzielnie wklejamy wybraną sekwencję słów. Jednak znacznie ciekawsze, niż działanie „maszyny permutacyjnej” Tzary, są przykłady e-literackich remiksów i rekontekstualizacji. Rettberg, co prawda nie mówi wprost o ich postprodukcyjności, ale używa praktycznie wszystkich wyznaczników tej kategorii, do opisu technik jakimi posługuje się literatura cyfrowa. Jednym z najciekawszych przykładów jest seria 22 wariacji utworu Mój chłopak wrócił z wojny [My Boyfriend Came Back From the War, 1996] autorstwa Olii Lialiny, które zostały stworzone przez różnych autorów na przestrzeni 11 lat. Ciekawe jest w tym wypadku nie tylko działanie remiksologiczne ale transpozycje hipertekstowego (HTML) utworu w środowiska takie jak VRML, Flash, audio czy przestrzeń przypominającą grę Wolfenstein!
Warty odnotowania jest również tom poezji Jarosława Lipszyca Mnemotechniki (2008), który dostępny jest zarówno w formie książkowej, jak i też jest opublikowany w Wikiźródłach. Miejsce jest o tyle nie przypadkowe, bo Lipszyc jest autorem-postproducentem i remiksuje hasła z polskiej Wikipedii, podając nawet prowadzące do nich linki pod utowrami. W ten sposób „pocięte” definicje stają się, będącym zupełnie nową jakością, wierszem. Pomysł Lipszyca nie jest niczym nowym. Na podobnej zasadzie powstają utwory na blogu 3by3by3.blogspot.com, gdzie każdego dnia, ready-made’ami stają się 3 pierwsze paragrafy z 3 najważniejszych artykułów z serwisu Google News.
Z kolei projekt Tłumaczenie Puszkina [Pushkin Translation, 2000] stworzony przez Magan Sapnar pokazuje, jak może być niebezpieczne zatracanie indywidualnego autorstwa w procesie remiksu. Całość dzieła to okno dokumentu Flash, gdzie prezentowany jest składający się z zaledwie czterech linijek wiersz Puszkina w oryginale. Po najechaniu na kolejne wersy czytelnik może wyświetlić ich tłumaczenie na angielski autorstwa Dimitrija Brilla. Lekturę umila odgrywana w tle muzyka w wykonaniu Ospiov State Russian Folk Orchestra. Problem w tym, że prześledzenie sekwencji tytułowej, gdzie wymieniani są autorzy poszczególnych elementów składających się na całość, zajmuje więcej czasu niż lektura utworu Puszkina…
Fot. 2 Tłumaczenie Puszkina autorstwa Megan Sapnar
7 Rettberg wskazuje m.in. na odwrócenie się od tradycyjnego modelu dystrybucji dzieła; jego fragmentaryzację i deformację; a także awangardowość zarówno ruchu Dada, jak i e-literatury
8Jednym z miejsc gdzie w taki sposób można stworzyć poemat dadaistyczny jest witryna http://userpage.fu-berlin.de/~cantsin/permutations/tzara/poeme_dadaiste.cgi