HIPERTEKST TO NIELINEARNA i niesekwencyjna organizacja danych – tekst rozbity na fragmenty, które na wiele sposobów połączone są ze sobą odsyłaczami. To tekst, który rozgałęzia się lub działa na żądanie czytelnika. Sam termin stworzony został w 1965 roku przez Teda Nelsona na oznaczenie tekstu niesekwencyjnego oraz rodzaju hipermediów o charakterze tekstowym. Przykłady hipertekstu obejmują oparty na hiperłączach hipertekst cząstkowy typu węzeł-link (ang. discrete hypertext) i oparty na poziomach szczegółowości tekst rozciągły (ang. stretchtext). Hipertekst – w szerszej perspektywie, jako sposób organizacji zasobów tekstu – to "ustrukturyzowana praca wiedzy".

Na obszarze literatury idea hipertekstu zaczyna zyskiwać posłuch w latach osiemdziesiątych, wraz z odkrywaniem literackiego potencjału komputerów. Środowisko komputerowych systemów hipertekstowych (Guide, Hypercard, Storyspace) zaczyna być wykorzystywane do tworzenia niesekwencyjnych, rozgałęziających się opowiadań, powieści a nawet poezji, którym końcowy kształt (na poziomie fabuły, postaci, opisów) nadawał czytelnik, poprzez swoje lekturowe decyzje. Ogólnie przyjęty został wówczas podział na hipertekst eksploracyjny i konstrukcyjny. Pierwszy z nich pozwala czytelnikowi na lekturę wyboru. Drugi na modyfikacje istniejącego tekstu, dodawanie własnych segmentów tekstu, tworzenie własnych linków.

Według Teda Nelsona ten swoisty sposób organizacji tekstu nie daje się w pełni zrealizować w druku. Hipertekst najlepiej czyta się na ekranie komputera. Mimo tej "pierwszej zasady" Nelsona, mówimy też o realizacjach hipertekstu na kartce papieru, w instalacjach przestrzennych i wszędzie tam, gdzie można zastosować lekturę wyboru, gdzie oprócz linearnego trybu opowiadania dostępny jest tryb wielolinearny, losowy, przeskokowy. Polskimi przykładami mogą być legendarna instalacja Między Stanisława Dróżdża, Krótka historia przypadku Małgorzaty Dawidek-Gryglickiej czy Ulica Sienkiewicza w Kielcach Radosława Nowakowskiego. Dlatego też Espen Aarseth uznał hipertekst za współczesną realizację literatury ergodycznej mającej swoje korzenie już w starożytności, w wielu kulturach, na przykład zarówno w Chinach (Księga I-Cing) jak i w Egipcie (malowidła w świątyniach w Karnaku). Choć i w Polsce i na świecie nie brakuje przykładów hipertekstów analogowych, kiedy to historię opowiada się w sposób nielinearny z użyciem rozgałęziających się tekstów, to dzięki komputerowi struktury hipertekstowe zaczęły definiować współczesny dyskurs a wraz z nim całą kulturę.

Xanadu Nelsona w roku 2014

Pojedynczy fragment tekstu w hipertekście nazywany jest polem pisma (ang. writing space), leksją, lub tekstonem. Fragmenty tekstu połączone są ze sobą odnośnikami. Leksja zawierać może nie tylko tekst, ale obraz, dźwięk i wideo. Czysto literacki hipertekst wkracza wówczas w domenę hipermediów. Formę hipertekstu, z którą ma do czynienia najwięcej ludzi na świecie stanowią internet i media społecznościowe. Serwisy Facebook, Instagram, TikTok czy X nie mogłyby istnieć bez układu linkowego. Hipertekst stanowi ich strukturę głęboką, aczkolwiek media społecznościowe wprowadziły swoje własne wersje podstawowych kategorii hipertekstowych: linków i węzłów. Hasztag to przykład nowego rodzaju linku, który powstał jako oddolna propozycja grupowania i łączenia treści wśród użytkowników serwisu Twitter. Retweet to społecznościowy rodzaj leksji o rosnącej wartości (rankingu) w sieci. Systemy dialogowe oparte na sieciach neuronowych i dużych modelach językowych, takie jak ChatGPT, wprowadzają kolejną perspektywę na hipertekst, jako strukturą wspierającą proces generatywnego prezentowania treści, w którym każde następujące po sobie słowo jest wynikiem wytrenowanej asocjacji i wielolinearnego przeszukiwania przestrzeni paradygmatycznej.