Mark Bernstein

Wzorce hipertekstu. Wstępne rozróżnienia s. 4

Tłum. Dorot Sikora

Kontrapunkt

Cycle W kontrapunkcie dwa głosy wystepują na przemian, przekazując sobie wątek, lub przedkładając sobie wątek i komentarz do niego. Kontrapunkt daje wyraźne poczucie struktury. Kojarzy się z ciągiem pytań i odpowiedzi, które przypominają zarówno liturgiczną formułę jak i swobodny dialog. Występuje często w narracjach zorientowanych na postacie, na przykład Forward Anywhere [54] opiera się na serii e-mailów dwóch głównych bohaterek, których korespondencja uwypukla różnice między nimi i ustanawia cechy wspólne.

Kontrapunkt bywa konstruowany z pieczołowitą dokładnością. W Bubbe's Back Porch Abbe Dona, tytyłowa Bubbe, nieustannie przemieszcza się pomiędzy opowieściami z odległej przeszłości i swocjej teraźniejszości, mówiąc prawnuczce jak to jest być starą, i jak to było, dawno temu, być młodą Żydówką w dawnej Rosji [21]. Don porusza się pomiędzy czasami i głosami w ramach pojedynczej leksji, przywołując wzorce tradycyjnych opowieści Yiddish (przykładem mogą być tu prace Sholem Aleichem [2]). Interesująca jest również obserwacja, jak te same techniki kontrapunktowe wykorzystane są do zdecentralizowania tematu [28], bowiem (podobnie jak u Mausa Spiegelmana [71]) tradycyjne techniki narracyjne ustępują tu miejsca efektom postmodernistycznym.

Hipertekst Dona jest zasadniczo linearny, a głównym elementem hipertekstu jest jego wewnętrzny kontrapunkt (oraz figura brakującego ogniwa, sugerowana przez pojawiająca się co jakiś czas starą fotografię ). Z kolei w Six Sex Scenes Adriana Eisena [34], w niemal każdej scenie, wprowadza się trzy lub cztery prowadzące na zewnątrz linki. Hipertekst ten stale przeplata ze sobą ramy czasowe: leksja opisująca scenę z dzieciństwa zazwyczaj łączy się ze scenami z życia dojrzałego, a scenki z lat późniejszych odsyłają do historii z dzieciństwa. Ponieważ Eisen w Six Sex Scenes czyni wiele by uniknąć cykli, jego najbardziej wyróżniającym się elementem strukturalnym jest kontrapunkt doświadczeń dzieciństwa i dorosłości.

W Interlocked [52] Deena Larsen nawiązuje do tematu bliskiego zainteresowaniom Eisena: w jaki sposób wspomnienia z dzieciństwa lub okresu dorastania znajdują swój wyraz w seksualności dorosłego protagonisty. Różnica polega przede wszystkim na tym, że Larsen buduje swój hipertekst na bazie dwóch sprzęgniętych ze sobą cykli, natomiast Eisen używa kontrapunktu jako figury zastępującej strukturalną siłę cyklu. Wzory te, zainspirowane klasycznym krawieckim pikiem, reprezentują tu samo napędzające się traumy przeszłości i teraźniejszości. Linki pomiędzy cyklami tworzą "pikowany" kontrapunkt, który pokazuje wzajemną zależność wspomnień i działań. Taki kontrapunkt, podobnie jak przy łączeniu ze sobą dwóch materiałów, przełamuje oba cykle, pozostawiając je jednocześnie na swoim miejscu.

A link dialog may contain hidden poetry
(Rysunek 1. W Samplers lista linków łączących dwie leksje staje się głosem, który przerywa narrację i spełnia funkcję kontrapunktu wobec tekstu głównego).

Kontrapunkt interstycyjny wprowadza do hipertekstu komentarz i w niecodzienny sposób sytuje go między leksjami. Interstycje przez długi czas używane były przy okazji przytoczeń i cytatów, zarówno w celach epigraficznych jak i ironicznych [13]. Linki w Samplers Larsen pojawiają się w okienku dialogowym - zwyczajowej liście linków, za pomocą której autorzy korzystający ze Storyspace tworzą podgląd wszystkich punktów docelowych każdego z połączeń danej leksji. Okienko zaprojektowano w celach czysto funkcjonalnych, by pokazywało nazwy ścieżek i miejsc docelowych, jednak Larsen nazywa je w ten sposób, że lista w okienku dialogowym sama w sobie tworzy rodzaj interstycyjnego wiersza. Zupełnie niezależnie od Larsen, równie zaskakujący kontrapunkt wykorzystuje w swojej hipertekstowej poezji Edward Falco. W jego Sea Islands kontrapunktowe zabiegi objeły nawet nazwy ścieżek i tytuły linków docelowych [26].

Do jednego z najbardziej wyrazistych kontrapunktów wypada zaliczyć dialog pomiędzy hipertekstami zaproponowany w Conversation with friends [8]. Kontrapunktowe relacje obejmują tam kilka samodzielnych i niezależnych od siebie hipertekstów. Każdy z nich prezentuje rozpoznawalny, osobny punkt widzenia, jednocześnie jest w stanie odpowiadać na linki i trajektorie zawarte nie tylko we własnych ramach, lecz także w innych aktywnych hipertekstach.